Op een dag dat de heftige regenbuien en de stralende zon elkaar afwisselen, staan Helma van Sluis en Johan Feijen van de gemeente Heerenveen klaar om ons mee te nemen door de Heide. Veel veranderingen die dit recreatie- en natuurgebied ondergaat zijn goed zichtbaar; sommige niet en vaak weten bezoekers weinig over de flora en fauna. Helma en Johan laten ons in het vervolg met een andere blik kijken naar De Heide.

Je komt er voor een wandeling of hardlooprondje, om te picknicken, te spelen, vissen, varen, de hond uit te laten en bij koud of warm weer voor een zwemrondje. Op mooie zomerdagen ligt het strandje en de weide vol met zonaanbidders. Voor elk wat wils. Anja, specialist groen en spelen: ‘Dat is onze bedoeling. Bij de aanpak van De Heide houden we rekening met elke bezoeker. De borden aan het begin van het gebied, laten dat al zien.’

Natuurlijke sfeer

In de werkschuur van de gemeente vlakbij de speelplek schuilen we voor de regen. Anja vertelt wat de aanleiding voor de aanpak van De Heide was. De gemeente kreeg subsidie uit de pot Regiodeal Zuid Oost Friesland voor verbetering van De Heide. Zij zagen dat als een kans om tegelijk groot onderhoud uit te voeren. In een enquête kozen de meeste bezoekers voor de sfeer Lazy Nature. Anja: ‘Een natuurlijke uitstraling, met recreatieve voorzieningen die daarbij passen, zoals de nieuwe speeltoestellen van hout in plaats van metaal. Ook de hangmatten passen bij deze sfeer.’

Johan is een van de vakmensen wijkbeheer die vaak in het gebied werken: ’Oorspronkelijk was dit een groengebied. Door zandwinning voor woningbouw en wegen is rond 1985 de huidige plas ontstaan.’

Toegankelijkheid

Het druppelt nog wat na en met paraplu open lopen we over de speelplek richting de plas. Johan wijst naar medewerkers van de gemeente die het pad tussen de speelplek en het strand renoveren: ‘We maken het weer mooi vlak. Zo kunnen ook mensen in een rolstoel er gemakkelijk overheen. We hebben onlangs ook een betonnen pad aangelegd dat naar het water loopt. Voor iedereen fijn die niet zo goed ter been is maar wel willen zwemmen.’

Biodiversiteit

Onlangs zijn verspreid over het gebied extra bomen geplant. Johan somt op: ‘Kastanje, vlier, populier, iep, beuk en berk.’ Bij het strandje en de speelplek geven deze bomen straks extra schaduw, wat volgens Anja en Johan belangrijk is nu we vaker hete zomerdagen hebben. Anja: ’Verschillende soorten om daarmee de biodiversiteit te verbeteren. Er is onlangs een kastanjeboom geplant. Deze boom is gevoelig voor de kastanjeziekte waardoor die minder vaak geplant wordt. Maar als je die boom een kans geeft, breng je variatie aan en meer variatie trekt meerdere, natuurlijke vijanden aan zoals insecten en vogels. Daarmee voorkom je juist ziektes. En als die ene kastanje dan toch ziek wordt, kan die andere kastanjebomen niet aansteken.’ Ze wijst naar de net aangeplante berk: ‘Dat is toch mooi. Die witte stam steekt daar heel erg mooi uit tegen de achtergrond.’

We staan stil bij een gekapte populier, een enorm exemplaar. Anja vertelt dat er niet voldoende ruimte is om hier een nieuwe te planten: ‘Te donker voor nieuwe aanplant, maar als we dat wel zouden doen dan wordt het geen populier want die staan hier al genoeg.’

Maaibeleid

We lopen langs het graasgebied van de dexter-runderen. Al jaren hun vaste verblijfsplaats, ook in de winter. Net als de schaapskudde houden zij het gras kort. Door hun eetgedrag ontstaat een gevarieerd landschap. Johan: ‘Wij gaan ook af en toe met de bosmaaier door het gebied. Bij de speelplek en de zonneweide houden we het gras kort. Op andere plekken als het nodig is en waar de schaapskudde niet kan komen. Maar niet op alle plekken.’ Anja vult aan: ‘Bloeiende bermen maaien we vaak niet, maar soms wel. Dan haal je de bloei er af om juist het groeien en bloeien te bevorderen. Dat is wel eens lastig uit te leggen aan bewoners die van boeiende bermen houden.’

Milieu

Ook in de grond van De Heide zit te veel stikstof. Dat is te zien aan de hoeveelheid brandnetels, de ooievaarsbek en braamstruiken. Die gedijen hierbij, woekeren en kunnen andere beplanting verdringen. Johan laat zien waar nu braamstruiken worden verwijderd en andere beplanting komt. ‘Als we niets doen hebben we straks een Heide met alleen braamstruiken. Er komen nieuwe planten en struiken zoals de krent, vlier en liguster.’

We lopen verder aan de westkant van de plas. De gemeente heeft onlangs een houten vlonder aangelegd met een trappetje met leuningen. Johan: ‘Gemakkelijk, vooral voor oudere mensen om het water in en uit te stappen.’

De natuur gaat zijn gang

Tegenover de houten vlonder aan de rand van een sloot wijst Johan de gagel aan, een plant die waarschijnlijk letterlijk is komen aanwaaien: ‘Deze plant is hier spontaan gegroeid.’ We ruiken aan de knoppen die een zure, kruidige geur hebben.

En zo ontwikkelt de natuur zich ook zelf. Johan: ‘Het visbestand in de plas ontstaat doordat het in verbinding staat met de Engelenvaart, maar ook door uitwerpselen van vogels waar viseitjes in kunnen zitten.’

Vissers vangen hier regelmatig een karper; en we hebben ze niet waargenomen, maar bekend is dat in de buurt van de plas kikkers, modderkruipers, padden en salamanders voorkomen.

Snoeien met beleid

Het moerasgedeelte was er altijd al en dat wil de gemeente zo houden. Johan: ‘Herstellen betekent behouden.’ Anja: ‘In het najaar worden de bruggetjes hersteld en paden verbeterd.’ Johan: ‘En groenonderhoud. Op de eilandjes is het nu te donker door planten die overwoekeren. Dan is veel snoeiwerk nodig, maar met beleid. Zo houden we rekening met vogeltjes die op lage takken bij het water turen naar voedsel.’

Natuurlijke compost

Johan is verrast dat een van de bomen is omgevallen. Dat is dan die nacht gebeurd. De boom wordt niet verwijderd, maar alleen op veiligheid aangepast. ‘De boomstam gaat rotten. Daar komen insecten op af, voer voor de vogels.’

Groenafval van bomen en struiken zoals blad en takken is natuurlijk mest, aldus Anja: ‘Bokashi,  gefermenteerd afval. Net als het groenafval van huishoudens wat gecomposteerd wordt en gebruikt voor de bemesting van de plantsoenen.’

We lopen het bruggetje over en zien twee paden naast elkaar lopen. Tussen de beplanting zie je het fietspad langs de Engelenvaart. Anja: ‘Het middenpad gaat er uit en wordt met beplanting aangesloten op het bos richting het fietspad.’ Foto paden

Hondvriendelijk

Verspreid over de Heide zijn nieuwe bankjes en picknickbanken geplaatst. Bij een bankje met een betonnen plaat er onder is door een hond een behoorlijk gat gegraven. Anja: ’Jammer. Die plaat is om het onderhoud makkelijker te maken.’ Johan maakt een notitie in zijn hoofd om binnenkort herstelwerk te doen om te voorkomen dat het bankje verzakt.

Op vraag van de hondenbazen zijn er vier hondenstrandjes gekomen. Bij het grote zwemstrand zijn honden niet welkom, net als bij de speelplek. Zij mogen alleen aangelijnd over het pad er tussen.

Anja: ‘Ook dat is op verzoek van bewoners, om honden op het strand te verbieden. De hondenstrandjes en de losloopdelen is omdat de hond hier welkom is. Maar ook dan moet de baas de hond onder controle houden.’

Aan het begin van het fietspad verrijst een takkenril, een natuurlijk hek van snoeiafval. Johan: ‘Daarnaast komt de hondenspeelplaats met autobanden, poortjes. De takkenril voorkomt dat honden het fietspad oprennen. En het is een schuilgelegenheid voor onder andere vogels, insecten en hagedisjes.’ En misschien wel de ringslang die menig hond in de neus heeft gebeten.

Vogels

Met de rug naar de toekomstige hondenspeelplaats kijken we uit over het water naar het veld van de runderen. Een grote groep ganzen met hun kleintjes zijn daar neergestreken. Johan: ‘Nijlganzen en blauwe ganzen. Die trekken meestal wel verder en als ze blijven is dat prima, maar ze moeten niet de overhand krijgen want daardoor verdwijnen andere vogels.’

Als je ze niet kunt herkennen, dan kun je ze zeker horen in De Heide: de tjiftjaf, roodborst en merel. Maar ook de boomklever, bonte specht en koolmees voelen zich er thuis, vooral door de oudere bomen waarin ze holtes vinden en maken. Roofvogels zoals de buizerd, sperwer en ransuil zijn er ook wel gespot.

We komen aan bij de parkeerplaats die nog wordt opgeknapt; nieuwe bestrating en parkeervakken van grasbetontegels zodat het groen er tussendoor kan groeien en het regenwater snel de bodem instroomt. Dat bij de verbetering van het gebied ook rekening wordt gehouden met minder mobiele inwoners is onder meer straks te zien aan de nieuwe mindervalide parkeerplaatsen.

Buitengeluk

Onderzoek wijst uit dat de natuur goed is voor de gezondheid van mensen. Groen geeft zuurstof voor het lichaam en rust voor de geest. Johan: ‘Elke keer als ik hier kom voor het werk, geniet ik. Bosrijke gebieden, met niets en niemand om je heen en alleen het geluid van de vogels. Heerlijk!’

Anja: ‘Ga eens met je kinderen op zoek naar paardenbloemen, fluitenkruid, boterbloemen, madeliefjes, geraniums. Ontdek wat er allemaal te vinden is, hoeveel soorten planten ze kunnen vinden. De Heide heeft veel meer te bieden dan alleen een relaxte wandeling voor volwassenen.’

Meer informatie

Ontwikkeling De Heide